Mury obronne
Pierwsze mury miejskie zostały wybudowane prawdopodobnie już w czasach, kiedy powstało miasto. Prawdopodobnie był to niewielki, czworokątny pierścień o wymiarach 200 na 400 m z czterema bramami, otaczający kwadratowy rynek. Część umocnień powstała w formie drewniano – ziemnych wałów, część murów zbudowanych z łamanego kamienia. Najstarszym fragmentem murów, zachowanym do dziś jest mur biegnący od ulicy Grunwaldzkiej do ulicy Prusa.
Od tamtej pory obwarowania przeszły przynajmniej dwie poważne przebudowy. Obręb murów rozszerzano w miarę, jak powiększało się miasto.
Pierwsza z nich odbyła się na początku XIV wieku. Wtedy to miasto znacznie powiększyło się w kierunku północno – wschodnim. W obręb murów włączono kościół i klasztor Dominikanów. Na południu miasto poszerzyło się o nową dzielnicę, zwaną Nowym Miastem (obecnie ul. Proletariatczyków), która powstała przed bramą ziębicką. Poza murami miejskimi leżały wówczas zamek oraz szpital św. Jerzego.
W XV wieku miasto było wielokrotnie oblegane i zdobywane, co z pewnością wpłynęło na zły stan murów miejskich. Druga gruntowna przebudowa miejskich obwarowań nastąpiła w czasach panowania księcia Karola I Podiebrada, który zlecił również budowę nowego zamku. Wówczas zbudowano półcylindryczne baszty, pogłębiono fosy, wzmocniono mury, zbudowano strzelnice w murach, na wieżach nadbudowano attyki.
Kolejna rozbudowa miała miejsce w latach 90 – tych XVI wieku, wówcza wybudowano niższy zewnętrzny pierścień murów. Umocnienia składały się wtedy z dwóch pierścieni: wewnętrznego o wysokości około 8metrów i grubości 1 metra w którym co 50 – 60 metrów rozmieszczone były wieże – baszty i pierścienia zewnętrznego oddalonego od muru wewnętrznego o 10 metri. W niższym pierścieniu wewnętrznym znajdowały się baszty i strzelnice. Od strony zachodniej, południowej i północno – wschodniej miasto otaczała zewnętrzna fosa o szerokości 20 metri. Dodatkowo między murami znajdowała się druga węższa fosa.
Od połowy XVIII wieku mury miejskie były stopniowo rozbierane. W 1750 roku wyburzono zewnętrzny pierścień. Mniej więcej 20 lat później rozpoczęto zasypywanie fos i wałów. W II połowie XIX wieku rozpoczęto wyburzanie pierścienia wewnętrznego. W 1806 roku magistrat nakazał obsadzenie lipami drogi prowadzącej wokół zamku drogi od Bramy Srebrnogórskiej do Bramy Kłodzkiej. W ten sposób powstała najładniejsza w mieście Promenada Zamkowa. W 1817 roku wyburzono częściowo odcinek murów miejskich pomiędzy Bramą Ziębicką a Wrocławską oraz zasypano fosy i wyrównano wały. W 1819 roku zasypano fosę przy Bramie Wrocławskiej oraz pomiędzy Bramami Ziębicką i Kłodzką.
Jedynym zachowanym do dziś odcinkiem miejskiej fosy jest sadzawka w parku miejskim.
Bramy miejskie (żadna z nich nie zachowała się do naszych czasów):
Brama Wrocławska zachowała się najdłużej ze wszystkich bram miejskich. Częściowo została wyburzona po wielkim pożarze w 1858 anno. Jej pozostałości ostatecznie usunięto w 1880 anno. Była też najstarszą spośród czterech bram miejskich. Na tej właśnie bramie podczas najazdu husytów w 1428 roku zginął męczeńską śmiercią dominikanin diakon Andrzej.
Brama była przebudowywana w latach 1446 oraz 1516. Podczas przebudowy w 1516 roku nową bramę z łamanego kamienia wzniesiono obok starej, która ostatecznie zawaliła się w 1535 roku i została rozebrana. Bardzo długo wieża znajdowała się w dobrym stanie. Jeszcze w 1848 roku zbudowano nowe zwieńczenie murów. W 1861 roku miasto otrzymało zgodę na jej wyburzenie. Ostatecznie rozebrano ją w 1880 anno
Brama Ziębicka została zburzona w 1816 anno. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z 1452 anno. Bramę podwyższono w 1504 roku na rozkaz księcia Karola I Podiebrada. Wówczas zasypano znajdujący się przed nią staw i wykopano fosę. Brama nie znajdowała się bezpośrednio przy obecnej ulicy Ziębickiej, lecz na północ od niej.
Brama Kłodzka została zburzona w 1823 anno. Nie wiadomo, kiedy powstała. Pierwsza wzmianka dotycząca jej istnienia pochodzi dopiero z 1504 anno. W 1646 roku zawaliła się brama wieży. Podczas wojny 30 – letniej brama z rozkazu szwedzkiego komendanta została obniżona, by ułatwić ostrzał artyleryjski.
Brama Lochowa zwana też Srebnogórska lub Świdnicka po raz pierwszy wzmiankowana jest w dokumencie rady miejskiej z 18 grudnia 1364 anno. Nikt jednak nie wie jak wyglądała owa pierwotna budowla. Kilkaset lat później Brama Lochowa uległa bardzo poważnym zniszczeniom podczas wojen, jakie przetoczyły się przez nasze ziemie w XV stuleciu. Książę Karol I wydał rozkaz odnowienia bramy i zaopatrzenia jej w solidną wieżę. Budowa została zakończona w 1510 anno. Dla upamiętnienia ukończenia prac, rada miasta kazała nad bramą wejściową po wewnętrznej stronie wmurować kamienną tablicę z następującą inskrypcją: „AD 1510 – Nicolao / Rimer – Matthia / Gerotwol / Wenczeslao / Hennicken – et / Udalrico – Gru / neberg – (con) sulibus”.Napis ów oznajmiał, że w 1510 anno, w którym Brama Lochowa z wieżą były gotowe, burmistrz Nikolaus Riemer, Matthias Gerotwol, Wenzel Hennicke i Ulrich Gruneberg byli radnymi miasta Ząbkowic. Owa tablica przechowywana była przez długi czas w ratuszu miasta. Ówczesna brama posiadała cztery kondygnacje zwieńczone renesansową attyką.
Negli anni 1632 – 1635 brama została, na rozkaz komendanta garnizonu, zamknięta przez zasypanie obu jej wejściowych otworów. W roku 1635 ruch odbywający się w kierunku Srebrnej Góry został ponownie przywrócony. W 1723 roku przed bramą ustawiono barokową figurkę Chrystusa przy słupie.
Rozmowy dotyczące zburzenia bramy i wieży rozpoczęto w 1817 anno. Wtedy to kupiec Vinzenz Peschke i mistrz murarski Hausdorf poprosili magistrat miasta o pozwolenie na rozbiórkę na własny koszt wieży Bramy Świdnickiej oraz zachowanie dla siebie uzyskanych materiałów. Stan techniczny budowli faktycznie nie był zadowalający. Dach wieży był mocno uszkodzony. Wskutek intensywnych opadów deszczu bardzo ucierpiały mury i sklepienie, schody natomiast były już prawie zupełnie nie do przebycia. Wtedy jednak ząbkowicki magistrat odpowiedział petentom, że nie zamierza zajmować się zburzeniem wieży, nie zamierza też wystąpić do wyższych władz w celu uzyskania stosownego pozwolenia.
Upłynęły długie lata, zanim znów zaczęto myśleć o rozbiórce bramy. Dopiero 16 kwietnia 1856 roku magistrat zawarł porozumienie, na podstawie którego uzyskał z Wrocławia pozwolenie na rozburzenie Bramy Srebrnogórskiej. Tu po raz pierwszy pojawia się na urzędowym piśmie nazwa „Brama Srebrnogórska”.
Następnie wpłynęło datowane na 30 września 1856 roku ministerialne zezwolenie na rozburzenie bramy oraz wieży. Owe prace powierzył magistrat mistrzowi murarskiemu Grosserowi z zastrzeżeniem, że wszelkie materiały pochodzące z rozbiórki, z wyjątkiem wiszącej tu kamiennej tablicy oraz znalezionych przedmiotów o znaczeniu historycznym, oddane zostaną do dyspozycji murarza. Kamienną tablicę, po wyburzeniu bramy, wraz z resztkę filaru wmurowano w mur okalający ogród kościoła (zbudowany w 1594 anno), następnie, przy poszerzaniu ulicy Srebrnogórskiej (obecnie Bohaterów Getta) wiosną i latem 1893 roku tablicę oddzielono od filara i polecono przenieść ją do ratusza. Podczas rozbiórki lewa krawędź kamienia została odłupana. Pełną treść napisu można jednak odtworzyć w oparciu o inne źródła. Niestety, tablica nie zachowała się do naszych czasów.
Burzenie wieży oraz bramy rozpoczęto 27 listopada 1856 anno, dwa lata przed wielkim pożarem, który strawił znaczną część miasta. Prace zakończono, bez poważniejszych przeszkód w dość krótkim czasie. Pozostawiono jedynie dawne wejście do miasta – półokrągły eliptyczny łuk sklepienia bramy. Owe resztki zachowały się do 1867 anno, kiedy to brama uległa ostatecznemu zniszczeniu. Była to przedostatnia z istniejących ząbkowickich bram.
O kilkanaście lat dłużej istniała jedynie Brama Wrocławska, prowadząca do miasta od strony północnej.
ŹRÓDŁO: zabkowiceslaskie.pl